Taxus

Taxus is een traag groeiende boom of struik, die 15 m hoog kan worden. Door zijn donkergroene, zachte naalden maakt hij een sombere indruk. In het najaar verschijnen de felrode bessen als een sieraad tussen de donkere naalden. Ze zijn omgeven door een bekervormig, vlezig omhulsel (arillus) dat veel vitamine C bevat en niet giftig is, in tegenstelling tot de andere delen van de boom.

Vroeger waren grote delen van Duitsland bedekt met taxusbossen. Caesar begon met het kappen van deze bossen, omdat hij het hout nodig had voor het vervaardigen van bogen.

Taxus kan tot 2000 jaar oud worden. Het hout is sterk en elastisch. Ik las ergens dat men, wanneer je op een warme zomerdag onder een taxus gaat zitten, in een andere bewustzijnsstaat (tussenwereld) terecht kan komen. Dat zou best kunnen kloppen want men heeft ontdekt dat de taxus op warme dagen gasvormige toxine afgeeft, die bij mensen tot hallucinaties kan leiden.

Taxus groeit in het wild nog maar op weinig plaatsen en is daarom beschermd. Slechts in Paterzell in Oberbayern bestaat nog een volledig taxusbos. rijpe bessen

In Nederland vinden we nog enkele bomen in Limburgse bossen, maar meestal in tuinen, parken, bij boerderijen en op begraafplaatsen. Op het landgoed Groot-Engelenburg bij Brummen staan enkele eeuwenoude taxusbomen met een omvang van meer dan 5 m.

Taxus is inheems in Europa, het Atlasgebergte (Noord-Afrika), Klein-Azië, Iran, Noord-Amerika, de Celebes-eilanden en Indonesië. De Europese taxus (baccata) is goed bestand tegen schaduw en de enige boom die onder beuken kan groeien zowel op zure als op alkalische grond. Hij kan heel oud worden. Er bestaan nog taxusbomen waarvan men schat dat ze 1000 jaar oud zijn. Precies is het nooit te zeggen, want oude exemplaren zijn meestal hol van binnen zodat een betrouwbare telling van de jaarringen onmogelijk is. In het Schotse Fortingall staat een taxus die 2000 oud zou zijn.

Een 800 - 1200 jaar oude taxus met een omtrek van 9,16 m en een hoogte van 11 m staat in Tisbury (Engeland) op een kerkhof. Zijn stam was zo hol dat er 17 mensen in konden staan. Tegenwoordig lukt dat niet meer omdat hij gevuld werd met beton. De boom schijnt er niet veel last van te hebben.

Een oeroude taxus waarvan de leeftijd op 1500 jaar geschat wordt, groet in Crowhurst naast de kerk. Met zijn 10 m omtrek is hij een van de dikste taxussen van Engeland. Hij heeft een holle stam, bizarre vergroeiingen en een mysterieus deurtje onderaan.

In geen andere streek van Europa zijn zo grote aantallen taxussen te vinden als in de Normandische provincies Orne, Calvados en Eure. Vele daarvan zijn oeroud en hebben holle stammen. Men schat dat sommige een leeftijd van 1500 tot 2000 jaar bereikt hebben.

Het woord taxus is afgeleid van het Griekse taxon wat boog betekent, want van taxushout werden bogen en schilden gemaakt. Van taxus is het woord toxisch afgeleid. Het verwijst naar de giftige delen van de boom. Anderen beweren dat taxus komt van het Latijnse texo wat weven betekent. De taxusbast werd vroeger namelijk ook gebruikt voor weef-en vlechtwerk. Baccata duidt op de rode schijnbessen. taxusschors

Andere namen voor taxus zijn in het Nederlandse taalgebied booghout, iemenbos, wijpalm en Iepe. In de Achterhoek spreekt men ook van de snotterbezieboom en in Noord-Limburg van de doodsboom.

De schoonheid van de taxus komt het meest tot zijn recht als hij solitair staat en niet gesnoeid wordt.

Zijn naalden zijn zacht, donkergroen glanzend en staan in een rozet bijeen. Zij kunnen zeven jaar lang aan de boom blijven. Samen met de jeneverbes, zilverspar en grove den hoort hij bij de 3 inheemse naaldboomsoorten.

Taxus en jeneverbes vormen geen kegels. Hun zaden hebben een omhulsel dat op een besje lijkt. Men spreekt over zogenaamde schijnbessen omdat het zaadje in dit omhulsel verstopt ligt.

De taxus is tweehuizig, d.w.z. dat zich mannelijke vrouwelijke bloemen aan afzonderlijke bomen ontwikkelen. De mannelijke (geschubde) zitten aan de onderzijde van de takken in grote hoeveelheden, terwijl de vrouwelijke voortkomen uit kleine, eivormige knoppen aan de toppen van de kortere takken. Zij geven een kleverige druppel af die het rondzwevende stuifmeel opvangt. mannelijke bloemen

Het giftige pitje wordt niet verteerd, maar uitgepoept. Als het in goede aarde valt, ontkiemt er een nieuw taxusboompje. De felrood gekleurde zaadrok (het besje) is trouwens het enige gedeelte van de boom dat niet giftig is.

Jonge bomen zijn kegelvormig. Met het ouder worden krijgen zij een ronde kroonvorm. Taxusbomen zijn vaak meerstammig. De stam heeft een roodbruine kleur en afschilferende bast.

Taxussen kunnen onder gunstige omstandigheden heel oud worden . Vaak ontwikkelen zij dan een holle stam, maar trekken zich daar verder weinig van aan.

Wanneer je een taxusheg wilt planten, moet je er rekening mee houden dat behalve het rode omhulsel van de bessen, alle delen van de boom giftig zijn, dus gevaarlijk voor kinderen en dieren die wel eens aan blad en bessen zouden kunnen knabbelen.

In de christelijke cultuur is de taxus symbool voor dood en rouw. Men vindt hem daarom ook vaak op kerkhoven. Tevens is hij - vanwege zijn altijd groene naalden - zinnebeeld voor onsterfelijkheid en eeuwigheid. Bij de Kelten was de taxus symbool voor de Winterzonnewende (21 december).

De taxus kwam vroeger in Europa veelvuldig voor. In het wild is hij er nu bijna verdwenen doordat mensen het harde, elastische hout gebruikten voor het vervaardigen van bogen, schilden, speren, meubels, gebruiks - en kunstvoorwerpen. Kenmerkend is het volledig ontbreken van hars. Het taxusbos op het Schotse eiland Inchlonaig dateert uit de 14^e eeuw en werd geplant om te zijner tijd over hout voor bogen te beschikken.

Eigenlijk zou je taxus Boom des Levens kunnen noemen. In schors en naalden bevindt zich namelijk de alkaloïde taxine, waaruit men een medicament (taxol) tegen borst - en baarmoederhalskanker kan ontwikkelen. Intussen heeft men taxol ook synthetisch geproduceerd, maar het gebruik hiervan bleek niet goed te werken. Sinds enkele jaren wint men het weer uit het snoeisel van taxusbomen. Het Belgische bedrijf Bioagrico is hierbij actief. Snoeiploegen gaan van 20 juni tot eind september op pad in Vlaanderen en Wallonië waar zij taxushagen snoeien bij particulieren en in openbaar groen.

In de Keltische traditie is de taxus de oudste en meest vereerde boom van de wereld. Het magische wiel van de Druïde Mag Ruit bestond uit taxushout.

De Engelse sjamaan Dusty Miller vervaardigt wandelstokken, amuletten en andere voorwerpen van taxushout. Voordat hij van een boom een tak snijdt, vraagt hij eerst om toestemming en vervolgens om zijn levenskracht niet uit deze tak terug te trekken. Daarom noemt hij zijn voorwerpen Leefhout. Leefhout-voorwerpen zouden tegen kwade invloeden beschermen.

Volgens de Germaanse Edda (epos) is de markt van de godenstad Asgard beplant met taxusbomen. Zij zijn gewijd aan de dondergod Thor/Donar.

Bij de oude Grieken hoorde de taxus bij de onderwereld door zijn donker voorkomen. Taxustakken werden bij begrafenissen als krans gedragen. De furiën (wraakgodinnen) droegen fakkels van taxushout.

Robin Hood en zijn bende zouden hun kracht ontleend hebben aan bogen van taxushout. Robin werd begraven nabij een taxus.

Een christelijke legende spreekt van een taxus die bij het sterven van Christus donker werd van smart en de gelofte aflegde om dodelijk te zijn voor mens en dier.

Heksen gebruikten taxustakken - geplukt tijdens een maansverduistering – om er heksenzalf van te maken. Hiermee ingesmeerd konden zij vliegen.

Kalveren sloeg men met een taxustwijg bij de naamgeving om kwade tover te weren.

Geschikt voor de tuin zijn ook de Japanse Taxus cuspidata, , Taxus media ‘Hicksii’.

Een taxushaag wordt meestal maar één keer in de zomer in vorm gesnoeid. In tuinen kunnen ook blok- of ronde vormen gemaakt worden. Taxus houdt er niet van als honden en katten tegen hem plassen. Scheuten en bladeren worden ervan geel en kunnen afsterven.

Taxus mag niet gebruikt worden als omheining van een wei, waar paarden of vee loopt, want het loof is giftig.

Taxus heeft wel eens last van mijten (rondkopziekte), waardoor scheuten misvormd raken en knoppen niet uitlopen.

De taxuskever (lapsnuittor) vreet aan de naalden en knoppen, de witte laven aan de wortels. Daardoor kan taxus afsterven. Spuiten met een biologisch afbreekbaar middel kan de schade beperken.